Τα Χριστούγεννα είναι η εποχή που ο κόσμος ανάβει φώτα κι όμως, μέσα σε αυτό το φως, πολλοί άνθρωποι βυθίζονται στη μεγαλύτερη τους σκιά. Δεν υπάρχει άλλη περίοδος που να φέρνει τόσο έντονα στην επιφάνεια τις απουσίες, τις μνήμες, τα πρόσωπα που λείπουν. Οι γιορτές λειτουργούν σαν καθρέφτης: μας δείχνουν όχι μόνο όσα έχουμε, αλλά κυρίως όσα δεν έχουμε πια.
Και κάπως έτσι, μέσα στη λαμπερή πόλη, μια απώλεια μπορεί να μοιάζει πιο μεγάλη από ποτέ.
Όταν η χαρά γίνεται βάρος
Οι γιορτές υπόσχονται χαρά, αλλά για όσους πενθούν, αυτή η χαρά γίνεται βάρος.
Ο κόσμος γύρω τους γιορτάζει εκείνοι όμως κουβαλούν μια σιωπή που δεν χωρά στις φωνές και στα γέλια.
Η απώλεια – είτε αφορά θάνατο, χωρισμό, ρήξη, απομάκρυνση – έχει τη δική της χροιά τα Χριστούγεννα:
είναι πιο έντονη, πιο κοφτερή, πιο ζωντανή.
Το άδειο τραπέζι.
Το δώρο που δεν θα δοθεί.
Η καρέκλα που μένει άθικτη.
Η φράση “πέρσι ήταν εδώ” που επιστρέφει σαν τάση προς δάκρυ.
Η εποχή της γέννησης γίνεται, για πολλούς, εποχή της ανάμνησης.
Η ψυχολογία της γιορτής σε περίοδο πένθους
Ψυχαναλυτικά, τα Χριστούγεννα λειτουργούν σαν σημείο επιστροφής του ασυνείδητου.
Το συλλογικό αίτημα για χαρά έρχεται σε σύγκρουση με την εσωτερική απουσία – και αυτή η σύγκρουση γεννά ενοχές:
«Πρέπει να είμαι καλά;»
«Επιτρέπεται να γιορτάσω ενώ πενθώ;»
Το πένθος όμως δεν έχει κανόνες.
Δεν έχει ημερολόγιο.
Δεν τελειώνει επειδή ο κόσμος στολίζει.
Αντιθέτως, ενεργοποιείται: οι μνήμες της παιδικής θαλπωρής, οι προσδοκίες, οι παλιές οικογενειακές ιστορίες, η πρωταρχική σχέση με τη μητέρα και τον πατέρα, όλα γίνονται πιο ορατά.
Και η απώλεια αποκτά διάσταση πρωτογενούς τραύματος.
Η απώλεια ως εσωτερικός διάλογος
Οι γιορτές δεν φέρνουν μόνο θλίψη φέρνουν και μια παράξενη μορφή διαλόγου:
«Τι μου λείπει;»
«Ποιο κομμάτι του εαυτού μου χάθηκε μαζί του/μαζί της;»
«Τι μένει τώρα;»
Η απώλεια δεν αφορά μόνο το πρόσωπο που έφυγε.
Αφορά την ταυτότητα που είχαμε δίπλα του.
Τα Χριστούγεννα λοιπόν αναγκάζουν την ψυχή να σταθεί μπροστά στον καθρέφτη:
να δει την έλλειψη, να αναγνωρίσει το κενό, να συνειδητοποιήσει ότι ο άλλος κάποτε υπήρξε κομμάτι μας.
Και ότι τώρα πρέπει να μάθουμε να υπάρχουμε αλλιώς.
Οι αναμνήσεις που επιστρέφουν σαν μικρές τελετουργίες
Οι μυρωδιές των Χριστουγέννων έχουν μνήμη.
Ένα γιορτινό τραγούδι, ένα φως, ένα παλιό στολίδι μπορεί να ξεκλειδώσει μέσα μας μια ολόκληρη ιστορία:
μια αγκαλιά που δεν υπάρχει πια, μια φράση που ειπώθηκε κάποτε, ένα χαμόγελο που έφυγε για πάντα.
Ο Freud έλεγε ότι η μνήμη δεν είναι ποτέ παρελθόν.
Είναι παρόν, που ζητά να ξαναειπωθεί.
Γι’ αυτό οι γιορτές επαναφέρουν τόσο δυνατά όσα προσπαθούμε να ξεχάσουμε.
Μας καλούν να κάνουμε χώρο στη συγκίνηση, όχι να την αρνηθούμε.
Η σιωπηλή αναμέτρηση: να περάσεις γιορτές “με την απώλεια”
Η απώλεια δεν φεύγει επειδή ανάψαμε λαμπάκια.
Αλλά κάτι άλλο μπορεί να συμβεί:
μπορούμε να μάθουμε να ζούμε δίπλα της χωρίς να μας καταπίνει.
Μικρά βήματα:
• Να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να λυπηθεί.
• Να μην πιεστούμε να είμαστε χαρούμενοι.
• Να μη συγκρίνουμε τη φετινή χρονιά με τις προηγούμενες.
• Να κρατήσουμε μια μικρή τελετουργία μνήμης.
• Να ζητήσουμε συντροφιά, αν τη χρειαζόμαστε.
• Να επιτρέψουμε στο κενό να υπάρχει, χωρίς να το ντροπιάζουμε.
Το πένθος εξημερώνεται όταν το αναγνωρίζουμε.
Το παράδοξο: Η απώλεια δίνει νέο νόημα στα Χριστούγεννα
Όσοι έζησαν απώλεια γνωρίζουν κάτι που οι άλλοι δεν γνωρίζουν:
ότι η ζωή έχει βάθος.
Ότι η παρουσία έχει αξία.
Ότι το σήμερα δεν είναι δεδομένο.
Η απώλεια, όσο κι αν πονά, αλλάζει την προοπτική:
μας κάνει να κρατάμε πιο σφιχτά όσους έχουμε,
να λέμε «σ’ αγαπώ» χωρίς αναβολή,
να μην αφήνουμε τις σχέσεις μας μισές,
να καταλαβαίνουμε την εύθραυστη, συγκινητική πλευρά των ανθρώπων.
Είναι σκληρό δώρο, αλλά είναι δώρο.
Το φως δεν ακυρώνει τη σκιά, τη συνοδεύει
Τα Χριστούγεννα και η απώλεια δεν είναι δύο αντίθετοι κόσμοι.
Είναι δύο πραγματικότητες που συνυπάρχουν.
Το φως δεν έρχεται για να σβήσει τη σκιά, αλλά για να της δείξει ότι υπάρχει χώρος και για τις δύο.
Και ίσως εκεί, στη σιωπή μιας γιορτινής νύχτας, να καταλάβουμε κάτι απλό:
ότι η απώλεια είναι η απόδειξη ότι κάποτε αγαπήσαμε βαθιά.
Και ότι η αγάπη, ακόμη και όταν λείπει, δεν παύει ποτέ να αφήνει το ίχνος της.
Πηγή: ΜΑΡΙΑ ΔΗΜΟΥ - Ψυχοθεραπεύτρια Λακανικού Ψυχαναλυτικού
Nena Meimaris
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου